Đêm đầy sao: Mười bí mật về kiệt tác của danh họa Van Gogh

Được ca ngợi rộng rãi là kiệt tác của danh họa Van Gogh, Đêm đầy sao mô tả quang cảnh ban đêm bên ngoài cửa sổ phòng điều dưỡng của ông, mặc dù nó được vẽ từ trí nhớ vào ban ngày.

Đêm đầy sao mô tả cảm nhận đầy mơ mộng của Vincent van Gogh khi nhìn ra ngoài cửa sổ phòng điều dưỡng ở Saint-Rémy-de-Provence. Mặc dù Van Gogh đã thể hiện cảnh này nhiều lần trong các tác phẩm nhưng Đêm đầy sao là bức duy nhất thể hiện khung cảnh vào buổi tối.

Đêm đầy sao cho công chúng hiểu hơn về Van Gogh

Ngoài nội dung trong những bức thư ông gửi em trai Theo, bức tranh cũng là một nguồn tư liệu cho thấy phần nhỏ cuộc sống của danh họa trong quãng thời gian bị cô lập với thế giới bên ngoài, như cách Van Gogh từng đề cập: 

“Qua cửa sổ có song sắt, tôi như nhìn thấy được một mẩu ruộng lúa mì mà trên đó vào buổi sáng, có mặt trời mọc trong ánh hào quang.”

Khi thưởng thức Đêm đầy sao, công chúng như cảm thấy một trận đại hồng thủy trong ngày tận thế đã tràn qua tác phẩm, ngày ấy chứa đầy thiên thạch tan chảy và sao chổi trôi dạt. Họ cảm giác như người nghệ sĩ đang giải tỏa xung đột nội tâm lên bức tranh.

Mọi thứ ở đây đều được ủ trong một hợp chất vũ trụ khổng lồ. Ngoại lệ duy nhất là ngôi làng ở phía trước và kiến trúc của nó. Vài tháng sau khi vẽ Đêm đầy sao, Van Gogh đã viết trong bức thư gửi cho em trai Theo:

“Tại sao, tôi tự nhủ, tại sao việc chạm vào những đốm sáng trên bầu trời lại khó hơn những chấm đen trên bản đồ nước Pháp? […] Cũng như khi chúng ta bắt chuyến tàu để đến Tarascon hoặc Rouen, chúng ta sẽ phải chết để đến được một ngôi sao.”

Trong tranh, người họa sĩ tạo ra một góc nhìn tưởng tượng, đóng khung bởi những chủ thể mới được phát hiện của ông. Bên trái, một cây bách cao sừng sững hướng lên trời, bên phải là một nhóm cây ô liu kết thành đám mây, dựa vào chân trời là những con sóng nhấp nhô của dãy Alpilles. 

Tính nghệ thuật trong tác phẩm Đêm đầy sao

Cách Van Gogh mô tả các chủ thể của mình gợi liên tưởng đến lửa, sương mù, biển cả và sự huyền ảo của những vì sao. Trong Đêm đầy sao, thiên nhiên nâng niu nơi ở của con người một cách bình dị, nhưng cũng vây lấy nó một cách đầy đe dọa.

Ngôi làng trong tranh có thể ở Saint Rémy hoặc Nuenen, gợi lên khung cảnh về đêm. Ngọn tháp của nhà thờ dường như đang bị kéo dài ra, vừa là ăng-ten và dây dẫn sét, lại như tháp Eiffel, niềm cảm hứng thân thuộc trong các bức cảnh đêm của Van Gogh. 

Những ngọn núi và cây cối của ông, đặc biệt là cây bách, dường như không tồn tại nhưng chúng vẫn rất chân thực, sống động. 

Khi Vincent van Gogh đã tự tin rằng mình nắm bắt được vẻ ngoài của cảnh vật, ông bắt đầu tái biến hóa chúng để tạo nên tính biểu tượng trong tranh. Cùng với bầu trời, khung cảnh và thiên nhiên dưới cây cọ của Van Gogh đã tạo nên một kiệt tác.

Trong một bức thư gửi em trai Theo, Vincent van Gogh đã đề cập đến tính nghệ thuật của Đêm đầy sao:

“Anh đã thực hiện một bức tranh phong cảnh khác với cây ô liu và một bức nghiên cứu khác về ‘bầu trời đầy sao’. Mặc dù chưa xem những tác phẩm mới của Gauguin và Bernard, nhưng anh khá chắc chắn rằng hai bức tranh này thể hiện quan điểm tương tự nhau. Khi em gặp họ một lúc nào đó […] Anh sẽ có thể cho em biết rõ hơn về những điều mà Gauguin, Bernard và anh thường trò chuyện; anh không muốn trở lại với Chủ nghĩa Lãng mạn hay những ý tưởng tôn giáo, không. Thông qua Delacroixone, có thể thể hiện Thiên nhiên và đất nước bằng màu sắc và bản sắc cá nhân sâu sắc hơn những gì chúng ta có thể thấy trên thực tế.”

Lựa chọn chủ thể trong tranh là một điểm đặc biệt trong Đêm đầy sao, đánh dấu sự trở lại của Van Gogh kể từ sau sự đổ vỡ với Paul Gauguin. Cảnh các ngôi sao đêm, đối tượng chỉ mới thu hút danh họa một thời gian ngắn, kích thích sự hoạt động của trí tưởng tượng thị giác. 

Vì thế nên Van Gogh đã phải sử dụng phương pháp ghi nhớ trong các tác phẩm cảnh đêm của mình. Quan sát và cách khắc họa về ánh sáng đặc biệt của ông là sự phát triển trong phong cách nghệ thuật cá nhân chứ không cần sự xúc tác của Gauguin.  

Mặt khác, bức thư cũng đề cập đến việc Van Gogh đã cố gắng học hỏi từ thần tượng Eugène Delacroix quá cố, kết hợp với nguyên tắc tương phản. Tuy nhiên, khi nhìn lại tác phẩm lúc đó, danh họa nhận ra ông lại chú trọng sử dụng kỹ thuật màu sắc quen thuộc của mình. 

Vincent van Gogh cũng nhắc đến việc Đêm đầy sao là nỗ lực đi tìm bản chất của thiên nhiên, điều thể hiện tính biểu tượng, dòng chảy, sức sống và sự liên kết của nó. 

Những lý giải về Đêm đầy sao và tính biểu tượng

Có vô số lý giải về Đêm đầy sao. Một số người cho rằng bức tranh là ghi chép chính xác vị trí của các ngôi sao vào tháng 6 năm 1889, ngoại trừ các đường xoắn ốc chắc chắn chẳng liên quan gì đến Bắc Cực quang, Dải Ngân hà hay những tinh vân xoắn ốc khác trong không gian.

Cũng có ý kiến cho rằng Van Gogh đang vẽ nên một Vườn Cây Dầu (Gethsamane) của riêng ông, bằng chứng là cuộc thảo luận về Chúa Giê-su trên Núi Ô-liu giữa Van Gogh, Gauguin và Bernard, thể hiện rằng Vincent van Gogh khi ấy cũng đang quan tấm đến chủ đề tôn giáo.  

Bức tranh cũng có thể là sự linh cảm về tương lai đau khổ của chính danh họa. Thế nhưng những biểu tượng gợi nhớ đến Kinh thánh xuất hiện khắp nơi trong gia tài nghệ thuật của Van Gogh, ông không cần dành hẳn hình ảnh bầu trời sao để gợi liên tưởng về Arles và Vườn Địa Đàng. 

Thật ra, Vincent van Gogh có vẻ giống như đang cố gắng gói gọn một điều gì đó vào tác phẩm hơn. Có thể coi Đêm đầy sao như cách Van Gogh tóm gọn trạng thái kinh hoàng với những yếu tố tự nhiên, khoa học, triết học và quan niệm nghệ thuật cá nhân qua hình ảnh cây bách, cây ô liu và núi. Tính hiện thực và biểu tượng trong bức tranh được chu toàn. 

Trong các tác phẩm ở Arles cũng có đồi núi nhưng chúng chỉ là nét chấm phá trong khung cảnh về mùa màng, những chuyến tàu, trang trại biệt lập và thị trấn xa xôi của danh họa. Bởi lẽ khi đó, Van Gogh hướng đến sự hài hòa trong vạn vật. 

Những điều đó không còn hiện hữu trong Đêm đầy sao. Thay vào đó, Vincent van Gogh vẽ nên những ngọn đồi dốc và đột ngột, mang đầy tính đe dọa như muốn kéo những linh hồn cô độc xuống vực sâu. 

Mặc dù Van Gogh chỉ bán được một bức tranh trong cả cuộc đời nhưng Đêm đầy sao đã đạt đến đỉnh cao của hội họa, trở thành biểu tượng của nghệ thuật hiện đại, là nàng Mona Lisa của thời đại này. 

Nếu Leonardo da Vinci thể hiện quan niệm thẩm mỹ thời Phục hưng hướng đến sự thanh thản và tự chủ, Vincent van Gogh đã khắc họa sự cô độc và mơ hồ bao trùm thời đại này. Từ năm 1941, Đêm đầy sao nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở Thành phố New York.

Mười bí mật về Đêm đầy sao của Vincent van Gogh

1. Vincent Van Gogh vẽ Đêm đầy sao vào năm 1889 từ một căn phòng trong trại tâm thần ở Saint Rémy, nơi ông hồi phục sau khi mắc bệnh và tự cắt cụt tai.

2. Van Gogh đã vẽ khung cảnh từ cửa sổ hướng đông trong trại tâm thần 21 lần. Loạt tranh thể hiện các thời điểm với điều kiện ánh sáng, thời tiết khác nhau nhưng tất cả tác phẩm đều bao gồm đường đồi núi trập trùng ở phía xa. Không có bức nào thể hiện các thanh ngang trên cửa sổ phòng.

3. Người nghệ sĩ coi Đêm đầy sao, một trong các tác phẩm sau này trở nên nổi tiếng, là sự thất bại, theo như những gì Vincent van Gogh viết cho em trai mình.

4. Nhà vật lý học Jose Luis Aragon đã so sánh sự hỗn loạn sáng tối trong các tác phẩm như Đêm đầy sao với biểu thức toán học của sự hỗn loạn trong các hiện tượng tự nhiên như xoáy nước, dòng khí lưu.

Hai bức tranh khác của Van Gogh từ năm 1890, WheatField and Crows và Road with Cypress and Star cũng mô tả sự tương quan về mặt toán học này. Aragon cho rằng danh họa thực hiện các kiệt tác trên trong giai đoạn tinh thần kích động, Van Gogh đã truyền đạt được chính xác trạng thái cảm xúc đó thông qua quan sát tinh tế về ánh sáng và sự phát quang.

5. Giới chuyên môn khi phân tích Đêm đầy sao đều chú ý đến tính biểu tượng của cây bách được cách điệu ở phía trước. Họ liên kết nó với cái chết và sự tự sát cuối cùng của Van Gogh. 

Tuy nhiên, cây bách cũng tượng trưng cho sự bất tử. Trong bức tranh, cây vươn lên bầu trời, đóng vai trò như cầu nối của trần gian và thiên đường.

Van Gogh có thể đã ẩn ý một hình ảnh mang nhiều hy vọng hơn so với ấn tượng của công chúng về ông. Diễn giải tích cực này về biểu tượng cây bách gợi nhớ lại một bức thư Vincent van Gogh gửi cho em trai mình, trong đó người nghệ sĩ đã ví cái chết như “một chuyến tàu đi đến các vì sao”.

6. Trong cuốn sách Cosmographics ra mắt năm 2015, Michael Benson cho rằng nguồn cảm hứng đằng sau những vòng xoáy đặc biệt trên bầu trời trong Đêm đầy sao của Van Gogh là bức vẽ năm 1845 của nhà thiên văn học William Parsons, Thiên hà xoắn ốc.

7. Nghiên cứu đã xác nhận rằng ngôi sao sáng nhất trong bức tranh là sao Kim. Nó đã ở vị trí tương tự trong tranh vào thời điểm Van Gogh thực hiện Đêm đầy sao và chắc chắn đã tỏa sáng rực rỡ như cách ông khắc họa. 

8. Mặt trăng trong bức tranh không ở trong chu kỳ lưỡi liềm mà thực tế, nó là trăng khuyết hoặc bán nguyệt.

9. Nhà bệnh lý học Paul Wolf đã công nhận vào năm 2001 rằng ám ảnh với màu vàng của danh họa trong các bức tranh như Đêm đầy sao là do dùng quá nhiều thuốc Digitalis, một phương pháp được dùng để điều trị chứng động kinh.

10. Đêm đầy sao đã nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở Thành phố New York kể từ năm 1941.